پنجشنبه ۲۶ بهمن ۰۲ | ۲۳:۱۳ ۵۵ بازديد
این کلمه ظاهراً یکی از سه مصدر باب مفاعله است: ضارر،یضارر،مضارره و ضرارا و ضیرارا.
و در معنای آن سه احتمال می رود که به ترتیب از آخر به اوّل -به عکس ترتیب کفایه-ذکر می کنیم:
یک-احتمال دارد ضرار به معنای جزاء بر ضرر باشد، یعنی ابتدا به شخصی به شما ضرر زده و بعداً شما آن ضرر را تلافی می کنید ودر جای دیگر به او ضرر می زنید،و از این ، تعبیر به ضرار می شود.
مرحوم آخوند این معنا را نمی پذیرد و می فرماید مصدر باب مفاعله برای این معنا نیامده و چنین غیرمتعارف است و لذا نمی توان ضرار را به این معنا دانست.
2-احتمال دارد ضرار مصدر باب مفاعله است. معنای اصلی و اوّلی باب مفاعله عبارت است از فعل الاثنین ؛یعنی میان دو نفر انجام می گیرد که هر کدام به دیگری همان گونه رفتار می کند که دیگری با او. مثل مضاربه؛یعنی زدن طرفینی، که در حقیقت هر دو، هم می زنند و هم می خورند، لذا می گوییم زد و خورد کردند. ضرار هم به معنای ضرر کردن دوکس به یکدیگر است که هم زمان هر دو به هم ضرر مالی یا جانی ... وارد می کنند. مرحوم آخوند به این معنا هم چند اشکال وارد می کند که با مجموع اشکالات مرحوم مشکینی در حاشیه به این نحو بیان می کنیم:
اوّلاً از کجا معلوم که ((ضرار)) مصدر باب مفاعله باشد؛ شاید مصدر باب ثلاثی مجرّد و بر وزن کتاب باشد.ضرّ یضرّ ضرّاً و ضرارا.
ثانیاً بر فرض که مصدر مفاعله باشد، خیلی جاها مفاعله به معنای ثلاثی مجرّد به کار می رود و بر فعل دو کس دلالت ندارد. مثل سافر،حاسب،جازی،عاتب،عاقب و... و در قرآن هم می خوانیم:(ولاتضار والده بولدها) (سوره بقره،آیه 233) که ((لاتضارّ))،نفی یا نهی از باب مفاعله است؛ درحالی که به ضرر یک جانبه اطلاق شده است که مادران به فرزندان خویش ضرر وارد نکنند.
ثالثاً بر فرض در جاهای دیگر واژه((ضرار)) معنای مفاعله ای داشته باشد؛ولی درخصوص مورد بحث ما، به معنای ضرر و ثلاثی مجرّد است، زیرا چند شاهد داریم:
الف) در روایت دوم فرمود: ((ما اراک یاسمره الا مضارّا...))که در آن جا ضرر یک جانبه بود و معذلک باب مفاعله به کار برد و بر ضرر از یک طرف اطلاق کرد؛
ب)از نهایه ابن اثیر هم حکایت شد که ضرر و ضرار به معنای واحد آمده است؛پس نمی توان ضرار را به معنای فعل الاثنین حمل کرد.
3-مختار آخوند به خاطر شواهد فوق،این است که ضرار به معنای ضرر است و از باب تاکید آمده است و به جای این که دو بار بگوید((لاضرر و لاضرر)) ،از باب تفنّن در عبارت، بار دوم فرمود: ((ولاضرار)) ؛ وگرنه دو معنای مختلف ندارند. در پایان هم می فرماید:((بالجمله...))؛یعنی بر فرض که شک کنیم((ضرار)) معنای دیگری غیر از ضرر دارد باز هم ثابت نشده است،و از باب قدر متیقّن هم اگر تاکید بود باید می فرمود((لاضرر لاضرار))،ولی با واو آمده است و واو عاطفه دلیل بر مغایرت معطوف و معطوف علیه است و لذا بعید نیست که((ضرار)) به معنای مفاعله ای باشد که معنای اصلی باب است و ((ضرر)) به معنای ضرر یک جانبه و ضرار به معنای ضرر دو جانبه و از هر دو طرف باشد؛ یعنی ضرر یک جانبه محکوم است. ضرر طرفین و از دو جانب که این به آن ضرر بزند و آن به این محکوم است.
و در معنای آن سه احتمال می رود که به ترتیب از آخر به اوّل -به عکس ترتیب کفایه-ذکر می کنیم:
یک-احتمال دارد ضرار به معنای جزاء بر ضرر باشد، یعنی ابتدا به شخصی به شما ضرر زده و بعداً شما آن ضرر را تلافی می کنید ودر جای دیگر به او ضرر می زنید،و از این ، تعبیر به ضرار می شود.
مرحوم آخوند این معنا را نمی پذیرد و می فرماید مصدر باب مفاعله برای این معنا نیامده و چنین غیرمتعارف است و لذا نمی توان ضرار را به این معنا دانست.
2-احتمال دارد ضرار مصدر باب مفاعله است. معنای اصلی و اوّلی باب مفاعله عبارت است از فعل الاثنین ؛یعنی میان دو نفر انجام می گیرد که هر کدام به دیگری همان گونه رفتار می کند که دیگری با او. مثل مضاربه؛یعنی زدن طرفینی، که در حقیقت هر دو، هم می زنند و هم می خورند، لذا می گوییم زد و خورد کردند. ضرار هم به معنای ضرر کردن دوکس به یکدیگر است که هم زمان هر دو به هم ضرر مالی یا جانی ... وارد می کنند. مرحوم آخوند به این معنا هم چند اشکال وارد می کند که با مجموع اشکالات مرحوم مشکینی در حاشیه به این نحو بیان می کنیم:
اوّلاً از کجا معلوم که ((ضرار)) مصدر باب مفاعله باشد؛ شاید مصدر باب ثلاثی مجرّد و بر وزن کتاب باشد.ضرّ یضرّ ضرّاً و ضرارا.
ثانیاً بر فرض که مصدر مفاعله باشد، خیلی جاها مفاعله به معنای ثلاثی مجرّد به کار می رود و بر فعل دو کس دلالت ندارد. مثل سافر،حاسب،جازی،عاتب،عاقب و... و در قرآن هم می خوانیم:(ولاتضار والده بولدها) (سوره بقره،آیه 233) که ((لاتضارّ))،نفی یا نهی از باب مفاعله است؛ درحالی که به ضرر یک جانبه اطلاق شده است که مادران به فرزندان خویش ضرر وارد نکنند.
ثالثاً بر فرض در جاهای دیگر واژه((ضرار)) معنای مفاعله ای داشته باشد؛ولی درخصوص مورد بحث ما، به معنای ضرر و ثلاثی مجرّد است، زیرا چند شاهد داریم:
الف) در روایت دوم فرمود: ((ما اراک یاسمره الا مضارّا...))که در آن جا ضرر یک جانبه بود و معذلک باب مفاعله به کار برد و بر ضرر از یک طرف اطلاق کرد؛
ب)از نهایه ابن اثیر هم حکایت شد که ضرر و ضرار به معنای واحد آمده است؛پس نمی توان ضرار را به معنای فعل الاثنین حمل کرد.
3-مختار آخوند به خاطر شواهد فوق،این است که ضرار به معنای ضرر است و از باب تاکید آمده است و به جای این که دو بار بگوید((لاضرر و لاضرر)) ،از باب تفنّن در عبارت، بار دوم فرمود: ((ولاضرار)) ؛ وگرنه دو معنای مختلف ندارند. در پایان هم می فرماید:((بالجمله...))؛یعنی بر فرض که شک کنیم((ضرار)) معنای دیگری غیر از ضرر دارد باز هم ثابت نشده است،و از باب قدر متیقّن هم اگر تاکید بود باید می فرمود((لاضرر لاضرار))،ولی با واو آمده است و واو عاطفه دلیل بر مغایرت معطوف و معطوف علیه است و لذا بعید نیست که((ضرار)) به معنای مفاعله ای باشد که معنای اصلی باب است و ((ضرر)) به معنای ضرر یک جانبه و ضرار به معنای ضرر دو جانبه و از هر دو طرف باشد؛ یعنی ضرر یک جانبه محکوم است. ضرر طرفین و از دو جانب که این به آن ضرر بزند و آن به این محکوم است.
- ۰ ۰
- ۰ نظر
کتاب های چاپ شده
جایگاه علمی جمهوری اسلامی ایران در فناوریهای نسل چهارم صنعت